zondag 22 augustus 2010

Haatzaaiende geschiedenis online

De kogel ging zojuist door de kerk: de Koninklijke Bibliotheek zet haar archief van Volk en Vaderland en andere Nazikranten online. Tegenstanders vrezen misbruik van de haatzaaiende teksten van destijds, voorstanders willen feiten in de geschiedenis niet verborgen houden.

Helder Wereldbeeld

Antisemitisme is verwerpelijk, dat weet iedereen. Discrimineren is fout, dat is een oer-regel. Slavendrijvers waren misdadigers, slaven hadden het gelijk aan hun kant. Evenzo was de katholieke kerk fout omdat die door de eeuwen heen op allerlei manieren antisemitisme heeft gevoed. Weldenkende mensen discrimineren niet, dus weldenkende mensen van alle tijden deden niet mee aan discriminatie.

Althans, zo is je voorgehouden. Vanaf de lagere school wordt je wereld ingedeeld in goed en kwaad, met niets ertussenin. Wel zo overzichtelijk.

Kantelend wereldbeeld

Maar dat beeld klopt niet. De verdorvenheid van antisemitisme is pas zo pijnlijk duidelijk sinds de Holocaust. Dat het vóór WO II vaker voorkwam wist ik wel. Maar dat het in die tijd gewoon normaal en helemaal niet onfatsoenlijk was om bij gelegenheid je minachting voor Joden te betuigen, dat was, tot voor kort, nieuw voor me.

Gekissebis in de krant

Het begon met een opmerking in NRC van Pieter Steinz, die de zojuist verschenen biografie van Annie M.G. Schmidt bespreekt. Schmidt, aldus Steinz, wordt beschreven als onder andere

(...) de dappere non-conformiste die tijdens WO II niet meer verzet bood dan het weghalen van het bordje 'Voor Joden verboden' uit de leeszaal waar ze als bibliothecaresse werkte.

Verzetshelden

Zoals u weet zaten alle echte Hollanders tijdens WO II in het verzet, dus zo'n snier vraagt om een felle ingezonden brief. En jawel, twee weken later fulmineert A.J. Vermeulen uit Zoetermeer dat Steinz, let op de haakjes, "(geboren 1963)", lees: "te jong voor recht van spreken", hier op schandelijke wijze een "armchair opinion" ventileert, want dat Schmidt wel degelijk had kunnen worden opgepakt voor haar dappere non-conformisme.

Het fijne van NRC Handelsblad is nu dat hierop vaak weer tegenreactie komt, maar dan van iemand die Het Echt Weet, iemand met een mening gefundeerd op schokbeton. Zo ook nu: O.L.E. Jongmans uit Wateringen meent dat het

(...) gewone obstinaatheid van Schmidt (was). Immers, niemand wist toen nog hoe hard de Duitsers zouden optreden tegen pogingen om Joden te beschermen, en zelf stond zij ook niet zo positief tegenover Joden, getuige een brief van haar, van september 1934, aan haar moeder, waarin zij zich ergert aan het gedrag van een bezoeker met een Joodse naam en schrijft: 'Enfin toen dat stuk jood wegging heb ik hem nog vurige kolen op zijn test gestapeld door hem zijn zakdoek na te brengen.' Tot haar verdediging kan worden opgemerkt dat deze vorm van antisemitisme in de jaren dertig in Nederland endemisch was.

Toen Sonja Barend aan de Heilige Oma Annie die ons Jip & Janneke bracht vroeg of zij met de jaren milder was geworden, antwoordde Schmidt: "zo mild als de pest". Maar dit terzijde.

Zeitgeist

Ik denk dat Jongmans de tijdgeest goed weergeeft. In het kader van een langlopend project kocht ik onlangs op Marktplaats de roman De Loop der Dingen van Elisabeth Zernike. Het verscheen in 1929. Het is een intens keurig boek zonder enige ironie of scherpte, je vindt er geen geweld, geen tepel, geen vloek, wel veel zuchten. Bij uitstek geschikt voor de gegoede dames waarvan Zernike zelf er één was.

Maar daarin toch dit fragment:

Toen Ina in de vijfde klasse van de Burgerschool zat, had ze eens een tentoonstelling bezocht van interieurkunst. Daar had ze een kamer gezien als hun eigen salon, misschien alleen een beetje sjofeler en stoffiger. In de deuropening hing een groot bord waarop stond: "Zoo niet!" en daaronder zat, stil-gnuivend, een oude jood op een van de pluchen stoelen, en op de roode tafel had hij een kaart gelegd: "Dit alles is te koop bij Mozes Levie". Ina had in de kamer nauwelijks rondgekeken, ze kende het alles te goed (...). Ze schaamde zich.

Zo'n hyper-ordentelijke roman bevat dan toch zo'n lelijke antisemitische karikatuur. Mogelijk, zelfs waarschijnlijk, tekende Zernike gewoon op wat zij gezien heeft, zoals alle schrijvers doen.

Bij nader inzien is het natuurlijk ook wel te begrijpen: wat het anti-Joodse collectief in voorgaande eeuwen had gezaaid stond vóór 1940 nog volop in bloei. Pas nadat Hitler het over de kop had gejaagd ging dat facet van de geschiedenis gauw de doofpot in.

Doofpotten moeten geopend en geïnspecteerd. KB, hulde!

zondag 15 augustus 2010

Arcimboldo Beach

collage van gemengde materialen
Vervaardiger:Hedonia Buytenspel, kunstenaresse te Molenpolder
Alternatieve titel:Zeebonk
Alternatieve alternatieve titel:zonder titel, gemengde materialen
Ondertitel: objets trouvés maar verre van ready mades
Vervaardigingsplaats: strand Sa Rocca Tundra, Sardinië
Coördinaten: 40.043274 noorderbreedte bij 8.423502 westerlengte
Datum vervaardiging: 28 september 2007
Stijlkenmerk: hommage; citaat
Pretentie: geen
Prijs: wat een vreselijk platvloerse gedachte
Associatie: Giacomo Arcimboldo, Marcel DuChamp
NB: Het woord kunstenaresse is fout Nederlands, een verhaspeling van secrateresse en kunstenares. Maar kunstenaresse klinkt een stuk deftiger. Googelen levert ruim 6000 treffers. Allemaal kunstenaressen die zich foutief kunstenaresse noemen. Nou ja, misschien niet allemaal. Maar toch een boel. Ik bedoel maar.

woensdag 11 augustus 2010

Albert Heijn ziet alles

Vandaag bij de zelfscanner werd ik gecontroleerd. De steekproef was goed, maar toch moest alles opnieuw gescand. Wat bleek? Ik had een familiepak WC-papier (24 rollen voor weinig) per ongeluk twee keer gescand. "Hij pakte hem niet, dacht ik", zei ik tegen de controleuse, "maar blijkbaar toch, dubbel. Wel opmerkelijk dat-ie dan denkt Hee, die meneer heeft vast geen twee van die pakken in zijn wagentje." De controleuse moest lachen.

Albert Heijn weet nauwkeurig wat ik daar koop, want ik heb al jaren een bonuskaart. Ik heb er zelfs een liedje over gemaakt, drie jaar geleden. En pleepapier koop ik vrijwel altijd in de aanbieding. Komt wel op, namelijk.

Ziet Grote Broer Albert nu dat ik nog nooit eerder twee van die grote pakken pleepapier gekocht heb en wil hij mij behoeden voor mijn vergissing? Ik zou het eigenlijk eens moeten nagaan. Zou het passen in de trend dat steeds meer Grote Ondernemingen een "don't be evil"-beleid hanteren?