zondag 29 juli 2012

Hoezo natuurkunde?

Neem bijvoorbeeld de proef van Millikan. Oliedruppels zweven tussen twee condensatorplaten. Of neem de constante van Planck of Boltzmann. Het werd behandeld bij natuurkunde, maar wat het met natuur te maken had? Niemand die het me overtuigend kon uitleggen. Totdat ik kort geleden voor het eerst hoorde van De Natuurkunde van 't Vrije Veld, van Marcel Minnaert. DBNL, de digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren, heeft namelijk (al enige tijd geleden) de eerste druk van alle drie de delen integraal online gezet.

Ik las één paragraaf en was op slag verkocht. Dit moest ik hebben. De nieuwprijs, 200 euro voor een herdruk uit 1996, is buiten proportie, maar gelukkig vond ik via boekwinkeltjes.nl een keurige editie van rond 1969, gebonden, in prima staat, voor een schappelijk bedrag. Een weekje later had ik het in huis.

Sindsdien is mijn bewondering voor wijlen Marcel Minnaert aan het uitdijen. Net als het heelal, zeg maar. Ik ben natuurlijk laat met deze ontdekking, maar dat maakt de schat aan natuurverschijnselen, waarnemingen en proefjes niet minder indrukwekkend. Integendeel. Bij elk onderwerp geeft hij meetinstrumentjes die je zelf kunt maken - alleen dat al vormt een geweldige bron van doorzicht en inventiviteit. De opbouw is praktisch: hoofdstukken opgedeeld in paragrafen, met een kop en een staart. Je kunt het van begin tot eind lezen, maar als naslagwerk is 't ook prima bruikbaar. Het notenapparaat is rijk, kort en bondig onderaan de pagina, zoals het hoort. De illustraties, duidelijk en ook wel grappig, maakte Minnaert zelf. En verder is de tekst verfraaid met toepasselijke citaten uit poëzie en literatuur. Een encyclopedisch werk. Van een homo universalis.

De eerste druk, drie delen, verscheen tussen 1936 en 1939. Herdrukken herzag Minnaert zelf, maar een enkele stoomtrein ter perfecte illustratie bleef staan, evenals het kanongebulder op het slagveld van WO I, omdat daar aantoonbaar geen regen van kwam. Vliegtuigstrepen in de lucht kwamen erbij, en kleding in plaatjes werd gemoderniseerd. De dames hieronder meten de snelheid van wolken, links in 1939, rechts in 1970.

Wolkenland

Ik wilde eigenlijk beginnen in het tweede deel met het hoofdstuk over elektriciteit, want daar heb ik voor doorgeleerd. Maar ik werd afgeleid, eerst door geluidsverschijnselen en vervolgens raakte ik totaal verslingerd aan het hoofdstuk Wolkenland. Wolken hebben oorzaken en gevolgen, spelen rollen in taferelen. Ik heb het uitgespeld, sommige stukken herhaaldelijk. Ik denk dat ik er nu een beetje meer van begrijp, maar hoe meer je weet, hoe meer je weet dat je nog niet veel weet. Aan de andere kant is een ontegenzeggelijk voordeel dat ik wolkenluchten nu altijd met aangename verwondering bekijk, zelfs als er regen uit valt.

Minnaert bespreekt natuurverschijnselen. Daarom heet het natuurkunde. Wist u dat je luchtvochtigheid kunt meten met een lange blonde haar of met een haverkorrel? Of dat er in de jaren 20 op de hei bij Oldebroek 5000 kilo springstof tot ontploffing kwam, en dat de knal is waargenomen in Oostenrijk, bij Dijon en Nijvel, niet in Brussel, Antwerpen en Den Bosch maar weer wel in Londen en Ede? Is dat niet merkwaardig?

Nog iets: elke puber vraagt zich wel eens af waar wiskunde eigenlijk goed voor is. Minnaert laat talloze toepassingen zien. Belangrijker: hij zet aan tot nadenken over verschijnselen om je heen, en wijst je de weg in hoe je dingen kunt meten. Dat heeft blijvende waarde. Ik begrijp niet waarom er op de middelbare school niet meer uit deze boekjes geput werd of wordt. Ik snap heus wel dat je met kennis van de haverkorrel-hygrometer niet direct binnen bent bij de R&D-afdeling van ASML. Maar vaardigheid in methodisch onderzoek kun je ook opdoen met een kompasje van vijf euro; je hebt er niet meteen een deeltjesversneller voor nodig, of zelfs maar een computer. Wel verwondering en vernuft. Deze boekjes doen het voor, op een hele aanstekelijke manier.

Ik ben van mening dat de Natuurkunde van 't Vrije Veld onsterfelijke aandacht verdient. Gelukkig staat de complete reeks online, maar verder heb ik het tij tegen. Bibliotheken voeren het af naar magazijn of stortkoker, ThiemeMeulenhoff geeft het niet meer uit, bol.com vraagt een woekerprijs.

Maar het is veel te leuk om vergeten te raken. U hoort nog van mij.

bron: dbNl, digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren.
foto: measuring angles, door Nathan & Jenny onder Creative Commons

vrijdag 13 juli 2012

Monitorstandaard

Lange dagen achter m'n monitor in een verkeerde houding begonnen last te geven, dus ik zocht een geschikte monitorstandaard. Die was niet te vinden. Kant-en-klare monitorstandaards zijn er alleen in de varianten schreeuwend duur, foeilelijk, of beide.



Zo'n probleem heb je nooit in je eentje. En inderdaad, op Lifehacker.com vond ik een goed idee: vier kastpootjes en een plankje. Alleen wel van Ikea. Daar kom ik zeer ongaarne, maar dat hoefde ook niet.

Enfin, het resultaat ziet u in het filmpje hiernaast. Het werd iets meer werk dan even vier pootjes tegen een plankje schroeven, maar het was heerlijk ontspannend om te doen en de voldoening als 't ook echt mooi wordt is ongeëvenaard.

En, niet onbelangrijk: met deze opstelling werkt het merkbaar prettiger.