woensdag 2 maart 2016

Goede Uitgevers, Slechte Uitgevers

Ben je zelfstandig tekstschrijver en/of vertaler, dan heb je te maken met uitgevers. En je hebt goede uitgevers, en slechte uitgevers. Hoe herken je welke wat is? Twee profielschetsen.

Deadlines

Een goede uitgever zegt bij elke opdracht duidelijk wat de deadline is, en die deadline is ook haalbaar. Als je trouw je deadlines haalt, dan bouw je krediet op. Dat betekent dat je mettertijd een potje kunt breken.
Een goede uitgever geeft enige rek in de deadline als jij toevallig krap in je tijd zit. Als je kwaliteit levert, dan mag je die kwaliteit ook wel ietsje later inleveren - als je er maar geen gewoonte van maakt.

Bij een slechte uitgever komen de opdrachten op als kakken en/of hebben ze een vage deadline en/of springen deadlines onverwacht naar voren. Dergelijk gestunt dwingt je tot overuren of tot het weigeren van andere opdrachten. Dat is hinderlijk tot schadelijk, maar een slechte uitgever heeft daar geen boodschap aan.

Betreft het een periodiek, dan heeft zelfs een slechte uitgever daar meestal wel een planning voor. Jij wilt rekening houden met die mensen en je wilt het gezeik vóór zijn, dus je vraagt die planning op. Daar staat dan zoiets:

kopij op de redactie:   15 - 29 jozuari  
eindredactie:           30 jozuari - 15 aprember  
zetwerk en DTP:         16 aprember - 1 julo  
drukker:                2 en 3 julo  
distributie:            6 julo

Nou, dat is duidelijk, toch? Jij bent de schrijver. Jij levert de kopij aan. Wat is jouw deadline? 29 jozuari. Denk je. Logisch! Ja toch?

MIS! Jouw tekst, die langs een corrector geweest is, die in lengte minder dan 3% afwijkt van het gevraagde aantal woorden of karakters, waarin koppen, tussenkoppen en streamers kant-en-klaar zijn aangegeven, waar m.a.w. de eindredactie nog geen 5 minuten werk aan heeft, MOET en ZAL vóór 15 jozuari binnen zijn. Dat hoor je uiteraard pas op 14 jozuari, als het te laat is om er nog iets aan te doen. En hoe háál je het in je hersens om hun interne planning te gebruiken?

Dus jij doet je best om je te richten naar hun planning en je krijgt stank voor dank.

Redactie en eindredactie

Een goede uitgever heeft een redactie die verantwoordelijkheid neemt. Daar heb je geen omkijken naar.

Een slechte uitgever heeft een redactie die taalfouten en geleuter in je tekst moffelt en een eindredactie die daar niets aan doet maar in plaats daarvan jou de drukproef stuurt "ter controle". Het is jouw naam die boven dat artikel staat. Dus het is jouw reputatie die schade lijdt van die lakse eindredactie. Dus je verbetert die drukproef, en je besluit om die tijd bij de volgende opdracht in rekening te brengen, want de rekening voor dit artikel is al de deur uit.

Hoe komen ze ermee weg?

Hoe kan dit? Nou, follow the money. Een goede uitgever bestaat van de verkoop van uitgaven, die is blij met jouw kwaliteitscontent, want dat lezen de lezers graag en daar vaart die uitgever wel bij.

Een slechte uitgever heeft een deal met een organisatie die dat periodiek belangrijk vindt. De uitgever vangt geld, ook als geen hond dat periodiek zou lezen. (Jij wordt ook niet ingehuurd door die uitgever, maar door die organisatie. Omdat je haar gedachtegoed zo goed weet te verwoorden. Die organisatie is blij met je. Laat daar geen misverstand over bestaan. )

Een slechte uitgever heeft geen respect voor auteurs, omdat daar geen financiële reden toe is. Fatsoen? Voor een freelancer?

Nog een lekkere horrorstory tot besluit

Ook bij een slechte uitgever zijn er mensen die jouw werk lezen en aanbevelen bij anderen. Zo kan het gebeuren dat je een mooie opdracht krijgt van de Stichting X, namelijk een uitgebreid artikel dat Stichting X op haar website wil plaatsen voor de mensen die Stichting X om raad vragen. Jij maakt dat artikel. Stichting X is blij. Jouw rekening betalen ze grif. Het artikel is dan hun eigendom. So far so good.

Enige tijd later vraagt Stichting X jou toestemming om dat artikel te plaatsen in dat periodiek van Slechte Uitgever. Jij zegt: natuurlijk, het is jullie eigendom, je mag ermee doen wat je wilt. Dus jouw artikel verschijnt in het periodiek. Maar dan claimt Slechte Uitgever rechten op jouw artikel. Stichting X mag jouw artikel niet op haar website plaatsen, dus mag er niet mee doen wat ze van plan was - waar ze jou voor betaald heeft.

Verontwaardigd? Nou en of. Jij mailt. Auteursrecht is onvervreemdbaar. Die claim kan niet. Stichting X boekt geen enorme winsten op dat artikel, maar wil het gewoon eerlijk gebruiken waar het voor bedoeld is. Fair use, heet dat. Slechte Uitgever volhardt evenwel: "Wij zijn uitgever, het is van ons". Er dreigt een conflict. Jij overweegt juridische stappen. Het suddert een tijdje. Dan weet iemand op miraculeuze wijze Slechte Uitgever te bewerken en zo loopt het uiteindelijk met een sisser af. Slechte Uitgever geeft Stichting X toestemming voor fair use.

Werk weigeren

Moet je dan opdrachten van een slechte uitgever weigeren? Dat is een goede vraag. Heb je hart voor de zaak en zijn de lezers blij met jouw werk en heb je een redelijk uurtarief, dan kan dat opwegen tegen de hufterigste van alle uitgevers.

Maar er zijn grenzen.