woensdag 19 december 2018

Boeken en plaatjes digitaliseren (2)

Een goedkope opstelling om boeken mee te digitaliseren. Ook te gebruiken voor stop-motion cut-out animaties.
Dit is de tweede aflevering van een serie. Afleveringen verschijnen onregelmatig, de andere vind je via de tag digitaliseren.

Voornaamste spullen


  1. Vergrotingsapparaat Durst 606, Bolzano / Bozen, Italië, ca 1953. Meer dan de helft van de vergroterkop is verwijderd, maar de modificatie is omkeerbaar: alles kan weer terug in de oorspronkelijke toestand.
  2. Digitale spiegelreflexcamera, Nikon D80 met een Nikkor AF 35-80mm 1:4-5.6D objectief. De camera dateert uit 2008, het objectief is een jaar of tien ouder. Niks bijzonders, wel een fijne camera.
  3. Met de lenshouder van de vergroterkop ondersteboven paste het objectief er precies in en kon de autofocus nog vrij bewegen. Dat was een gelukkig toeval. Later, met een polarisatiefilter op het objectief, werkte dat niet meer en heb ik een ophangbeugel gemaakt. Daarover meer onder 'wat heb je ervan geleerd'.

Meer foto's van de opstelling en uitprobeersels in dit Google Foto-album.


Hoe het kwam

De vergroter maakt deel uit van de nalatenschap van mijn vader. In de jaren 50 en 60 was hij een fervent amateurfotograaf, en hij is altijd zuinig geweest op zijn spullen. Ik vond het zonde om de vergroter weg te doen of niet te gebruiken, maar het idee voor deze toepassing kwam niet snel.

Ik speelde met het idee om een antiek boek dat ik had gekocht, te digitaliseren en te publiceren op dit blog. Ik koos voor een antiek boek om problemen met auteursrecht te mijden, maar dat was een misvatting. Auteursrechten kunnen worden opgekocht en hernieuwd.

Voorjaar 2014 had ik gezien hoe een professionele digitaliseerder te werk gaat: In deze presentatie zie je hoe Ets Haim, de Joodse Bibliotheek in Amsterdam, oude manuscripten heeft laten digitaliseren door Ardon Bar Hama. Pas twee jaar later drong het tot me door dat Bar Hama's camerahouder sterk lijkt op een omgebouwde vergroter, maar met een speciale camera. Vanaf dat moment ben ik het idee gaan uitvoeren. In het najaar van 2018 zag ik hoe een gespecialiseerd bedrijf te werk gaat: Picturae. Er is een wereld van verschil tussen hun apparatuur en de mijne, maar de werkwijze en de principes verschillen niet heel wezenlijk.

Disclaimer

Ik heb niet de pretentie dat ik Bar Hama's professionele kwaliteit evenaar, noch dat ik de kwaliteit en de industriële aantallen haal van een mega-project als de digitalisering van het Stadsarchief van Amsterdam waar Picturae aan meegewerkt heeft. Hoe bruikbaar mijn resultaten zijn kunt u zelf beoordelen. Wie me kan wijzen op significante tekortkomingen in mijn resultaten, mag dat gerust doen. Meer resultaten zullen gepubliceerd worden op Loket Diversen (dit blog).

Overige spullen

  • Een infrarood-afstandsbediening voor de camera, voorkomt bewegings-onscherpte.
  • Lampen, van materiaal dat ik nog had liggen (maar die voldeden niet zo goed). Belichting is een verhaal apart.
  • Een vlakke plaat met daarop een stuk zwart etalagekarton, en daarop de houder voor de paal voor de vergroterkop. Een zwarte ondergrond werkt beter dan een witte.
Afgezien van de camera kost dit tot zover nog geen 10 euro. Daarna nog:
  • een polarisatiefilter om spiegeling van het object te onderdrukken en betere kleuren te krijgen, 34 euro.

Ik heb ook nog geprobeerd, maar uiteindelijk meestal toch niet nodig gehad:

  • Twee platen (A3 en A4) ontspiegeld plexiglas (35 euro), om pagina's plat mee te krijgen. Bolling van de pagina is soms ongewenst.
  • Een flitser-adapter, 29 euro. Een flitser had ik nog (ook geërfd), maar die bleek niet goed bruikbaar. Direct flitsen is veel te fel. Indirect flitsen, dus via een reflecterend oppervlak naar het object, haalt vrij weinig uit. Hieronder meer over belichting.

Werkwijze

De opstelling staat op een tafeltje op wieltjes. De werkruimte is beperkt, op zolder met schuine wanden.

Camera-instellingen

  • ISO 100 tot 400. Onder de 500 zie ik geen ruis.
  • Diafragma vast tussen 7.5 - 11, de belichting past zich automatisch aan.
  • De camera maakt JPG's van gemiddelde kwaliteit, goed genoeg voor het gekozen onderwerp en voor publicatie op internet.
  • Je kunt o.a. met bracketing vaststellen hoeveel je moet over- of onderbelichten. De optimale instelling kan voor elk object weer anders zijn. Ik ga meestal af op het beeldscherm van de camera.
  • Witbalans voor gloeilampen (één van de witbalans-voorkeuzes).
  • Een polarisatiefilter helpt, al is het effect subtiel.

Handelingen

  1. Lijn het onderwerp zo recht mogelijk uit onder de camera. Een scheve pagina rechtzetten met software maakt iets onscherper en is extra werk. Niet onoverkomelijk, maar als je het kunt vermijden moet je dat doen.
  2. Probeer het onderwerp zo beeldvullend mogelijk uit te lijnen, dat is makkelijker croppen of het maakt croppen zelfs overbodig.
  3. Als het boek ongewenst bolt leg je er het plexiglas op, lampen aan, klik foto met de afstandsbediening, lampen uit. Volgende pagina.
  4. Als de vorm van een enkele pagina beter in het beeldvlak past, doe je eerst alle linkerpagina's, dan alle rechterpagina's. Dat scheelt veel tijd met uitlijnen.
  5. Belichting kan ik snel controleren op een groot scherm vlakbij de camera. Ik zet het SD-kaartje over, dat gaat veel sneller dan gehannes met de software van WiFi-SD-kaartjes.
  6. Daarna heb ik de foto's meestal gecropped en opgepept (auto adjust colour en sharpen) met behulp van IrfanView. Meerdere grote musea in Nederland gebruiken dat ook, dus dan is het goed genoeg voor mij.

Kan beter, maar niet urgent

  • De lampen zijn ouderwetse 150 Watt gloeilampen en die geven veel warmte en eigenlijk vrij weinig licht. Er is ENORM veel licht nodig voor een goed resultaat (ook als je overbelicht).

En, wat heb je ervan geleerd?

  • Het heeft geen zin om de sluiter te laten wachten tot de spiegel is omgeklapt, om bewegingsonscherpte te voorkomen. Sterker, het slaat in dit geval nergens op, althans ik zie geen verschil. Maar misschien moet ik beter leren kijken.
  • Met polarisatiefilter kwam het objectief klem te zitten in de houder. Daardoor draait de camerabody als-ie auto-focust, terwijl je hem net hebt uitgelijnd. Dat moeten we niet hebben. Daarom heb ik de vergroterkop iets gemodificeerd, en een beugel gemaakt (zie foto hiernaast), waarmee je de camera heel snel en toch steeds op precies dezelfde plaats eruit kunt nemen en er weer terug in kunt hangen. De vergroterkop blijft nodig omdat je daarmee de camera recht boven het object kunt hangen en heel precies de afstand tot het object kunt instellen.
  • Witbalans ijken heeft geen enkele zin. Voor meerdere series heb ik de witbalans steeds geijkt op het witte etalagekarton met de lampen aan, al dan niet met het plexiglas erop. Dat geeft een te blauw resultaat. Witbalans op de gloeilamp-preset (en foto's met een zwarte ondergrond) geeft beter resultaat. Met witbalans bracketing op de hoogste stapgrootte blijkt omhoog te gelig licht en omlaag te blauwig. De camera weet het zelf 't beste (dank u, Nikon).
  • Een witte ondergrond leek me logischer maar wordt blauwig. Zwart is beter.
  • Hou de opstelling op comfortabele werkhoogte. Op de vloer werkt echt niet lekker.

It's the belichting, stupid!

Als ik íets heb geleerd van dit experiment, dan is het dit: foto-graferen betekent 'schrijven met licht'. Licht is ONTZETTEND BELANGRIJK! Ik heb geprobeerd te roeien met de riemen die ik heb, maar investeren in goed licht is echt noodzakelijk als je beter dan nét acceptabel resultaat wilt. Er zijn vervolgexperimenten met beter licht in voorbereiding.

  • Een externe flitser direct op het object is veel te dichtbij, geeft veel te veel licht. Voor indirect flitsen heb je spullen nodig waar ik in mijn zolderlab geen plek voor heb.
  • Gebruik geen lampen met ongelijke wattages. De ene kant van een open boek belicht met een 150 Watt kopspiegellamp wordt veel donkerder dan de andere kant die met een 500 Watt Fotolita belicht is. Het blote oog past zich daarop aan en dus valt dat niet direct op. Op het computerscherm is het overduidelijk.
  • Gebruik geen spot-lampen met persglas, want dat geeft schaduwen. Een Philips PAR38 Comptalux Flood spot type 13012 (staat er op) voldeed niet. Zie Lamp #3 in het foto-album.
  • Fotograferen buiten in de volle zon werkt totaal niet. Het licht is veel te ongelijkmatig.
  • Werkt ook niet: kalkpapier (€ 0,50) voor een 150 halogeen bouwlamp (Lamp #2), om het licht diffuus te maken zodat het geen schaduw geeft. Je krijgt inderdaad geen scherpe schaduw, maar wel grijs licht en op de pc zie je pas hoe lelijk dat is. Het blote oog past zich ongemerkt aan. De camera is genadeloos.