woensdag 29 december 2021

Boekbespreking: Drogredenen, Paula Steenwinkel

Dit boek kan prima dienen als naslagwerkje als je op je gemak drogredenen wilt rubriceren. Indeling, praktische toepasbaarheid en taal en toon laten te wensen over.

Elke drogreden heeft zijn eigen hoofdstukje en hoofdstukjes zijn alfabetisch gerangschikt. Je kunt aan de benaming van de drogreden vaak niet direct zien wat er bedoeld wordt. Je moet dus gaan zoeken en bladeren tot je gevonden hebt wat je zoekt. Onhandig. Elke drogreden krijgt een onderbouwing, maar veel drogredenen zijn aan elkaar verwant, waardoor je herhaaldelijk vrijwel dezelfde onderbouwing leest. Dat wordt snel irritant. Gerubriceerd, met verwante drogredenen met eendere onderbouwing bij elkaar, was beter geweest.

Wie deze stof wil toepassen in debat, online of in persoon, zal eerst alles uit het hoofd moeten leren en veel moeten oefenen. Maar dan nog. Dan herken je drogredenen en kun je die weerleggen, maar helpt dat? Breng je een drogredenaar ermee tot betere inzichten? Not bloody likely. Grote kans dat het alleen maar erger polariseert, want je serveert de ander af als drogredenaar en daar maak je nu eenmaal geen vrienden mee. Het kan natuurlijk wel voldoening geven, maar standpunten breng je zo niet nader tot elkaar. Steenwinkels doel en droomwens met dit boek is dat ze de kwaliteit van Het Debat ermee verbetert. In de veelvuldige voorbeelden die ze geeft zie ik dat nergens gebeuren. Hier en daar citeert ze drogredenen geuit door BN'ers. Dat is wel aardig, maar wat gebeurde daarna? Het blijft buiten beeld.

Steenwinkel verwijst hernaaldelijk naar andere bronnen, maar een literatuurlijst is niet te vinden. Thinking Fast and Slow van Daniël Kahneman en Factfulness van Hans Rosling worden vaak genoemd. Allebei meesterwerken die ik verslonden heb. Drogredenen, daarentegen, heb ik een aantal keer geïrriteerd dichtgeklapt en weggelegd. Hoe komt dat verschil? Ik denk dat het komt doordat Rosling en Kahneman uit eigen ervaring spreken, ook over wat er fout ging. Steenwinkel doet dat niet. Ze heeft onderzoek gedaan en ze geeft er les in, maar nergens lezen we of de kennis zelf in de praktijk heeft gebracht. Jammer, want het zou leuker zijn geweest als ze dat wel deed, en ook kon vertellen waarom de ene weerlegging beter werkt dan de andere.

Dan taal. Steenwinkel is gedoctoreerd Neerlandica en geeft al decennia taaladviezen aan overheidsinstanties. Die heeft er verstand van, denk je dan. Maar uit dit boek blijkt dat niet.

Ze doet actief aan dumbing down: 'losse mensen' als ze 'individuele mensen' bedoelt, 'jachtgeweer' als ze 'schot hagel' bedoelt en ze schrijft 'Hitler was vegetarisch' als het vegetariër moet zijn. Nou weet iedere broodschrijver dat tekst voor een breed publiek moet mikken niveau mavo-3. Maar dat is nog geen reden om spel-, schrijf- en stijlfouten te laten staan.

Des te schizofrener is dat ze óók strooit met begrippen als 'dichotoom' en 'cognitieve dissonantie' zonder uit te leggen wat die betekenen. Ja, we kunnen het googelen. Natuurlijk. Maar daar koop je zo'n boekje toch niet voor?

Wat ook al niet helpt is haar schoolse, belerende toon. Neem deze drogreden:

"Maar als God niet bestaat, wat heeft mijn leven dan voor zin?"

De weerlegging:

"Het staat u natuurlijk helemaal vrij om in God te geloven, maar uw reden bevreemdt me... Het bestaan van iets, wat dan ook, is namelijk niet te bewijzen door de wéns dat datgene bestaat. Vergeef me de misschien wat platte vergelijking, maar ik wil ontzettend graag dat Nederland wereldkampioen wordt; toch vergroot dat niet de kans dat dit gebeurt."

AARGGHH! Klamp een willekeurig EO-lid aan en probeer het uit. Succes meid!

In het naschrift wordt een heel regiment proeflezers bedankt, het is uitgegeven bij Boom Filosofie (nota bene!), en er is een gelikte website voor opgetrokken. Allemaal geen kattepis. Men is niet over één nacht ijs gegaan.

Hebben die proeflezers en die redactie dan zitten slapen, durfden ze geen kritiek te leveren, of kan niemand het wat schelen? Het verkoopt toch wel, want stevig marketingbudget? O ja, belangrijk pluspunt: het is gelardeerd met Fokke & Sukke. Dat helpt! (Ik ben fan.) De voorbeelden van de kanarie en de eend spreken meestal meer tot de verbeelding dan wat er in de tekst zoal langs komt.

Ook zonder Fokke & Sukke had het een leuk boek kunnen zijn. Maar dat is het niet en dat weet Steenwinkel zelf ook: achterin lezen we dat ze Jean Marc van Tol per mail vroeg "Wil je me helpen er een leuk boek van te maken?" Dat is maar ten dele gelukt. Je zou een herziene uitgave wensen.

Paula Steenwinkel: Drogredenen herkennen en weerleggen Boom Filosofie, Amsterdam juni 2021